Późna jesień to taki czas, kiedy wreszcie możemy podziwiać Wielki Wóz w normalnej pozycji. Kiedy kończy się dzień i zapadają ciemności, na pogodnym niebie z łatwością odnajdziemy charakterystyczny gwiezdny wózek. Spoglądamy w kierunku północnego horyzontu, gdzie nisko na sklepieniu niebieskim świeci siedem jasnych gwiazd. Wszystkie mają imiona; tylko Orion jest równie bogatą konstelacją pod względem obecności jasnych i nazwanych obiektów na polskim niebie.

    Wielki Wóz to ważny układ gwiazd z kilku powodów. Przede wszystkim z lekcji geografii wiemy, że stanowi on "gwiazdowskaz" do poszukiwań Gwiazdy Polarnej (linia łącząca gwiazdy Merak i Dubhe przedłużona pięciokrotnie w górę wskazuje nam gwiazdę biegunową; z kolei „złamany” dyszel wozu wskazuje Arktura – jedną z najjaśniejszych gwiazd całego nieba). Nie wszędzie układ będący dla nas wozem jest nazywany w ten właśnie sposób. W Afryce znany jest jako krokodyl, zaś w USA nazywają go wielkim rondlem lub chochlą (Big Dipper). Bywał też zwany stadem Siedmiu Wołów. Dla Europejczyków od dawna jest jednak Wielkim Wozem – i dobrze, bo właśnie do niego św. Mikołaj ładuje prezenty… Jesienią wóz „podjeżdża” na Północ i ustawia się w pozycji dogodnej do załadowania go niespodziankami, które znajdujemy pod choinką w Wigilijną Noc… Tak naprawdę jednak pochodzenie Wielkiego Wozu jest zupełnie inne. Zacznijmy od tego, że słowo „układ gwiazd” jest jak najbardziej właściwe dla określenia przedmiotu naszej opowieści. Wielki Wóz nie jest gwiazdozbiorem! Jest częścią konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. A było to tak…

    Nimfa Kallisto należała do orszaku Artemidy – bogini lasów i zwierzyny. W Kallisto zakochał się Zeus, który miał z nią syna – Arkasa. Kiedy Hera – zazdrosna małżonka Zeusa dowiedziała się o zdradzie męża, zemściła się na Kallisto zamieniając ją w niedźwiedzicę. Pewnego dnia Arkas, który wyrósł na wspaniałego myśliwego, polował w lesie i ujrzawszy niedźwiedzia wycelował broń w kierunku zwierzęcia nie wiedząc, że celuje we własną matkę. Już miało dojść do tragicznego finału polowania, gdy zainterweniował Zeus przemieniając Arkasa w małego niedźwiadka. Wkrótce bóg bogów przeniósł oboje na firmament. Odtąd na niebie mamy konstelacje Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy.

    Wielki Wóz odznacza się obecnością wyraźnie widocznych gwiazd o zbliżonej jasności. Zdecydowana większość ma biało-niebieskawe zabarwienie. Tylko Dubhe odróżnia się od reszty pomarańczowo-złotawym kolorem. Oznacza to, że jest większa i chłodniejsza od naszego Słońca. W konstelacji (najlepiej przy pomocy lornetki) znajdziemy też gwiazdkę o głęboko czerwonej barwie. To 83 Ursae Maioris (UMa) – nadolbrzym ponad 460 razy większy od Słońca! Z kolei w miejscu „złamania” dyszla Wielkiego Wozu wprawne oko dojrzy parę gwiazd: Mizara i Alkora. Ten drugi jest wyraźnie słabszy, ale dostrzegalny gołym okiem. Tradycja głosi, że na Bliskim Wschodzie i u amerykańskich Indian odnalezienie Alkora było testem na sprawność wzroku dla młodych wojowników. Warto spróbować w pogodną, przejrzystą noc. I Ty możesz zostać Indianinem…