Słońce, Jowisz i Saturn – tak wygląda układ planetarny odkryty przez międzynarodowy zespół astronomów pod kierunkiem uczonych z Uniwersytetu Warszawskiego.

    Odkrycia dokonano w ramach projektu OGLE, którego celem jest poszukiwanie pozasłonecznych planet metodą tzw. mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Zjawisko polega na okresowym pojaśnieniu gwiazdy, kiedy na jej tle przechodzi obiekt o pewnej masie (np. planeta lub czarna dziura). Jest to bardzo rzadkie zjawisko obserwowane w jednym przypadku na milion badanych gwiazd. Obecność kilku planet wokół gwiazdy jest spotykana o wiele rzadziej. Efekt spowodowany przez planetę wędrującą na tle swego macierzystego słońca trwa stosunkowo krótko - od kilku godzin do 5 dni w przypadku najbardziej masywnych planet. Dodatkowo astronomom musi sprzyjać szczęście, aby układ gwiazda-planeta był w momencie tranzytu skierowany w stronę Ziemi.

    Układ OGLE-2006-BLG-109 znajduje się w odległości 4500 lat świetlnych. Składa się z dwóch masywnych planet, które przypominają Jowisza i Saturna, i okrążają gwiazdę podobną do Słońca. Nowy system planetarny po przeskalowaniu przypomina nasz Układ Słoneczny. Odkrycia soczewki grawitacyjnej dokonano blisko dwa lata temu (26 marca 2006). W kolejnych dniach obsługujący polski teleskop w Chile prof. Michał Szymański wykonał dodatkowe pomiary zmian jasności obserwowanej gwiazdy, które wskazywały obecność planety. W czasie kolejnych nocy krzywa zmian blasku zachowywała się nietypowo, co oznacza obecność bardziej skomplikowanego układu planetarnego.

    Przez dwa lata uczeni zajmowali się interpretacją zjawiska, a kluczową rolę w tych badaniach odegrali: dr Scott Gaudi z Ohio State University i dr David Bennett z University of Notre Dame (USA). Z przedstawionych modeli wynika istnienie dwóch planet. Pierwsza ma masę 0,71 masy Jowisza i krąży w odległości 2,3 AU (jednostek astronomicznych; 1 AU = odległość Ziemia-Słońce), a druga o masie 0,27 masy Jowisza znajduje się w odległości 4,6 AU od gwiazdy. Przy odpowiednim przeskalowaniu pierwsza odpowiada Jowiszowi, a druga Saturnowi z naszego Układu Słonecznego. Ich macierzysta gwiazda ma połowę masy Słońca i jest od niego chłodniejsza.

Projekt OGLE powstał z inspiracji zmarłego w ub. roku prof. Bohdana Paczyńskiego – światowej sławy astrofizyka. Koordynacją programu zajmuje się Uniwersytet Warszawski dysponujący teleskopem o średnicy 1.3 metra w obserwatorium Las Campañas w Chile. Grupą polskich astronomów kieruje prof. Andrzej Udalski. Rocznie zespół OGLE odkrywa około 600 zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego i jest światowym liderem w tej dziedzinie. Warszawscy uczeni mają na koncie już 13 znalezionych planet. Witryna internetowa OGLE znajduje się pod adresem: ogle.astrouw.edu.pl.

    Pozasłoneczne planety odkrywają też astronomowie z Torunia. Prof. Aleksander Wolszczan jest pierwszym na świecie odkrywcą takiego układu, prof. Maciej Konacki znalazł pierwszą planetę w systemie potrójnym gwiazd, prof. Andrzej Niedzielski wykrył planetę w obecności czerwonego olbrzyma, a dr Krzysztof Goździewski jedynie za pomocą teoretycznych obliczeń odkrył czwartą planetę w układzie, w którym obserwatorzy dopatrzyli się zaledwie trzech!

    Do tej pory odkryto prawie 300 pozasłonecznych planet. Artykuł na temat najnowszego odkrycia OGLE publikuje prestiżowe pismo "Science".

---